Borelioza – objawy, badania i skuteczne leczenie

Ukąsił Cię kleszcz i nie wiesz, co dalej? Borelioza to choroba bakteryjna przenoszona przez kleszcze, która nieleczona może prowadzić do powikłań. Na szczęście szybka reakcja i właściwa diagnostyka pozwalają skutecznie wyleczyć większość przypadków. W tym poradniku wyjaśniamy najważniejsze objawy, w tym charakterystyczny rumień wędrujący, opisujemy badania oraz zasady leczenia.

Dowiesz się, kiedy zgłosić się do lekarza, jakie testy mają sens i w jakich sytuacjach włącza się antybiotyk. Pamiętaj, że informacje mają charakter edukacyjny. Decyzję o rozpoznaniu i terapii podejmuje lekarz po ocenie objawów oraz czasu od ukąszenia kleszcza.

Wczesne objawy pojawiają się zwykle od kilku dni do kilku tygodni po ukąszeniu. Najbardziej typowym sygnałem jest zmiana skórna w miejscu wkłucia, ale dolegliwości mogą przypominać przeziębienie. U części chorych symptomy rozwijają się stopniowo, dlatego obserwacja skóry i samopoczucia ma kluczowe znaczenie przez co najmniej cztery tygodnie.

Rumień wędrujący to rozszerzająca się plama o średnicy zwykle powyżej 5 cm. Bywa z przejaśnieniem w środku, ale nie musi. Zmiana jest najczęściej ciepła, nie swędzi i nie boli. Pojawia się po 3–30 dniach od ukąszenia kleszcza. Jeśli dostrzeżesz taki rumień, zgłoś się do lekarza – rozpoznanie opiera się na obrazie klinicznym i nie wymaga potwierdzenia badaniami serologicznymi.

We wczesnej fazie mogą wystąpić gorączka, dreszcze, bóle głowy, mięśni i stawów oraz powiększenie węzłów chłonnych. Nieleczona borelioza może po miesiącach lub latach dawać zapalenie stawów, porażenie nerwu twarzowego, zapalenie opon i karditis. Rumień czy bóle stawów mogą mieć też inne przyczyny, na przykład alergie pokarmowe. Dlatego diagnozę zawsze potwierdza wywiad i badanie lekarskie.

Jeśli nie ma rumienia wędrującego, a występują objawy sugerujące zakażenie, lekarz może zlecić badania serologiczne. Testy przeciwciał wykonywane zbyt wcześnie bywają ujemne. Dlatego przy podejrzeniu zakażenia, ale bez EM, zaleca się badanie po 2–4 tygodniach od ekspozycji. Warto też pamiętać o regularnej profilaktyce zdrowotnej i planować badania profilaktyczne.

Standardem jest dwuetapowe testowanie: najpierw test przesiewowy (np. ELISA/EIA), a następnie test potwierdzający immunoblot. Przeciwciała IgM pojawiają się wcześniej, ale po kilku tygodniach ich interpretacja bywa trudna z powodu fałszywie dodatnich wyników. Wynik dodatni u osoby bez objawów nie przesądza o aktywnej chorobie i wymaga oceny klinicznej.

Badanie PCR ma zastosowanie głównie w wybranych sytuacjach, na przykład w płynie stawowym przy zapaleniu stawów. W neuroboreliozie podstawą jest ocena płynu mózgowo-rdzeniowego i przeciwciał wewnątrzpłynowych. Rutynowe testowanie po każdym ukąszeniu nie jest zalecane.

Podstawą leczenia boreliozy jest antybiotykoterapia dobrana przez lekarza do fazy choroby i stanu pacjenta. We wczesnej postaci skórnej terapia zwykle trwa 10–14 dni. W postaciach rozsianych i stawowych leczenie bywa dłuższe. W ciąży oraz u małych dzieci stosuje się inne schematy. Przedłużone lub wielomiesięczne kuracje bez wskazań nie poprawiają wyników i mogą szkodzić.

Lekarz może rozważyć doksycyklinę u dorosłych, amoksycylinę lub cefuroksym jako alternatywy, a w określonych sytuacjach antybiotyk dożylny. Wczesne włączenie leczenia skraca czas objawów i zmniejsza ryzyko powikłań. Profilaktyczny antybiotyk po usunięciu kleszcza bywa rozważany jedynie w ściśle określonych warunkach klinicznych. Decyzję podejmuje wyłącznie lekarz.

Część dolegliwości może utrzymywać się kilka tygodni mimo wyleczenia zakażenia. Pomagają stopniowy powrót do aktywności, sen i redukcja stresu. Wzmacniaj odporność przez zdrowe nawyki. Przewlekłe objawy po zakończonej, prawidłowej terapii nie są wskazaniem do długotrwałej antybiotykoterapii. W razie wątpliwości zgłoś się na kontrolę.